Prawnik Zawiercie – Umowy międzynarodowe Unii Europejskiej
Prawnik Zawiercie – Porady prawne Zawiercie – SALVOIURE – www.salvoiure.pl
Do źródeł prawa wspólnotowego zalicza się także umowy i porozumienia Unii (jej instytucji), a także państw członkowskich. Mają one zróżnicowany charakter. Unia Europejska, będąc organizacją międzynarodową, jest podmiotem prawa międzynarodowego i zawiera liczne umowy międzynarodowe, zarówno dwustronne jak i wielostronne. TWE wymienia pewne kategorie umów międzynarodowych wspólnotowych: w art. 111 ust. 3 umowy w zakresie polityki pieniężnej, w art. 133 ust. 3 i nast. umowy w ramach wspólnej polityki handlowej, w art. 174 ust. 4 umowy w dziedzinie ochrony środowiska, w art. 181 dotyczące współpracy dla rozwoju oraz w art. 308 umowy stowarzyszeniowe. Nie wyczerpuje to dopuszczalnych rodzajów umów. W świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości umowy mogą być zawierane przez Unię Europejską także na podstawie tzw. kompetencji dorozumianych[1].
Stosownie do art. 300 ust. 7 TWE umowy międzynarodowe Wspólnoty (obecnej Unii) wiążą jej instytucje oraz państwa członkowskie. Omawiane umowy oprócz tego, że są źródłami prawa międzynarodowego, są także zaliczone przez ETS do źródeł prawa wspólnotowego, czego konsekwencją jest m. in. to, że mogą być interpretowane przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości w trybie art. 234 TWE. Interpretacja ETS wiąże Unię Europejską (jej instytucje) i państwa członkowskie, nie wiąże natomiast drugiej strony umowy: państwa (państw) spoza Unii, czy organizacji międzynarodowej. Omawiane umowy Unii Europejskiej powinny być zgodne z traktatami (prawem pierwotnym), a zapewnieniu tej zgodności, jeszcze przed zawarciem umowy, służy specjalna procedura unormowana w art. 300 ust. 6 TWE. Wymaga się natomiast, aby akty instytucji unijnych (prawo pochodne) oraz prawo państw członkowskich było zgodne z umowami międzynarodowymi Unii; wynika to z art. 300 ust. 7 TWE[2].
Specjalną kategorię stanowią tzw. umowy międzynarodowe mieszane, których stroną są, oprócz Unii Europejskiej, także państwa członkowskie. Jako przykład umów mieszanych dwustronnych mogą służyć umowy stowarzyszeniowe, w tym także Układ Europejski z 1991 r.[3] ustanawiający stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską z jednej strony, a WE i ich Państwami Członkowskimi, z drugiej strony. Z kolei charakterystycznym przykładem umów mieszanych wielostronnych jest umowa z 1994 r. o utworzeniu Światowej Organizacji Handlu[4] (WTO). Różne są przyczyny wyboru formy umowy mieszanej. Najczęściej stosuje się ją w sytuacji, kiedy przedmiot umowy obejmuje materie mieszczące się w zakresie kompetencji zarówno Unii Europejskiej jak i państw członkowskich, przy czym dodatkowo należy zważyć, że granica podziału tych kompetencji nie zawsze jest łatwa do przeprowadzenia. W omawianej sytuacji powstaje pytanie, czy Unia Europejska jest związana całą umową, czy tylko tą jej częścią, która mieści się w zakresie kompetencji unijnych[5]. Należy przyjąć, że jeśli w samej umowie nie ma wyraźnego ograniczenia zakresu związania Unii Europejskiej, jest ona związana w płaszczyźnie prawa międzynarodowego całą umową i umowa taka wchodzi w skład źródeł prawa wspólnotowego[6].
Umowy międzynarodowe państw członkowskich z państwami trzecimi albo organizacjami międzynarodowymi nie są zaliczane do źródeł prawa wspólnotowego. Mają one jednak znaczenie z punktu widzenia Unii Europejskiej. Umowy takie mogą być, bowiem zawierane wyłącznie w dziedzinach i w sytuacjach, kiedy kompetencja taka nie przysługuje wyłącznie Unii. Ponadto, wymagane jest, aby umowy międzynarodowe państw członkowskich były zgodne z prawem wspólnotowym, zarówno pierwotnym, jak i pochodnym; obowiązek taki wynika z art. 10 TWE. Umowy zawarte przed utworzeniem Wspólnoty albo przed przystąpieniem danego państwa do Wspólnoty (obecnie Unii Europejskiej) pozostają nienaruszone (art. 307 TWE). Państwa członkowskie są jednak zobowiązane do podjęcia wszelkich właściwych środków dla wyeliminowania niezgodności między zawartymi przez siebie umowami a prawem unijnym[7].
Wyjątkowo wszakże Trybunał przyjął, że Wspólnota może być związana umowami międzynarodowymi zawartymi przez państwa członkowskie. Stanowisko to odnosiło się do umowy międzynarodowej GATT, zawartej jeszcze przed utworzeniem Wspólnoty, a której stronami były wszystkie państwa członkowskie. ETS uznał, że skoro przedmiot umowy międzynarodowej mieści się w zakresie kompetencji Wspólnoty, zajęła ona miejsce państw członkowskich, jako stron tej umowy[8].
Umowy międzynarodowe zawierane pomiędzy państwami członkowskimi (a nie z państwami trzecimi) są natomiast zaliczane do prawa wspólnotowego. Art. 293 TWE wprost przewiduje możliwość prowadzenia rokowań, a tym samym: zawierania umów między państwami członkowskimi i określa ich przedmiot. Choć przepis ten nie jest formalnie rzecz biorąc podstawą prawną umów, ponieważ państwa czerpią kompetencje do ich zawierania z przysługującej im podmiotowości międzynarodowoprawnej, wskazuje jednak na związek wymienionych tam umów z celami Unii.
Za zaliczeniem omawianych konwencji do prawa wspólnotowego może przemawiać okoliczność, że do interpretacji ich postanowień jest powołany Europejski Trybunał Sprawiedliwości, aczkolwiek właściwość ETS wynika z protokołów dołączonych do konwencji, a nie z art. 234 TWE. Przyjmuje się, że omawiane konwencje mają być zgodne z pierwotnym prawem wspólnotowym, a także z wiążącymi aktami instytucji wspólnotowych, np. rozporządzeniami[9].
Doktryna prawa międzynarodowego publicznego określa te akty mianem „dopełniającego prawa unijnego” – niekiedy zrównując je z prawe wtórnym, niekiedy umiejscawiając je pomiędzy prawem pierwotnym a prawem wtórnym[10].
Prawnik Zawiercie – Porady prawne Zawiercie – SALVOIURE – www.salvoiure.pl
[1] J. Maliszewska – Nienartowicz, System instytucjonalny…, op. cit., s. 291.
[2] J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej…, op. cit., s. 186.
[3] Układ europejski ustanawiający stowarzyszenie między Rzecząpospolitą Polską, z jednej strony, a Wspólnotami Europejskimi i ich Państwami Członkowskimi, z drugiej strony, sporządzony w Brukseli dnia 16 grudnia 1991 r. (Dz. U. z 1994 r., Nr 11, poz. 38).
[4]Światowa Organizacja Handlu (ang. World Trade Organization, WTO) – organizacja międzynarodowa z siedzibą w Genewie. WTO stanowi kontynuację Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT), została powołana w 1994 w Marrakeszu (Maroko), w ramach tzw. rundy urugwajskiej GATT.
[5] J. Maliszewska – Nienartowicz, System instytucjonalny…, op. cit., s. 291.
[6] J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej…, op. cit., s. 187.
[7] J. Maliszewska – Nienartowicz, System instytucjonalny…, op. cit., s. 291.
[8] A. Łazowski, Źródła prawa…, op. cit., s. 127.
[9] S. Biernat, Źródła prawa…, op. cit., s. 212.
[10] J. Tyranowski, Prawo europejskie, Warszawa 2005, s. 111.
