Prawnik Zawiercie – Prawo wtórne Unii Europejskiej
Prawnik Zawiercie – Porady prawne Zawiercie – SALVOIURE – www.salvoiure.pl
Prawo wtórne (nazywane często pochodnym) znajduje swoje umocowanie w art. 288 Traktatu z Lizbony, dawny art. 249 TWE. Prawo wtórne jest tworzone przez instytucje Unii na podstawie prawa pierwotnego. Składa się ono z ogromnej liczby aktów prawnych o różnorodnej postaci. Warto zwrócić uwagę, że choć analogie pomiędzy typami aktów prawnych a aktami prawa krajowego są wyraźne, mogą jednak prowadzić do błędów. Nie zawsze bowiem nazwa aktu odpowiada jego faktycznej zawartości – przyjmowane są np. rozporządzenia o faktycznym charakterze decyzji (i odwrotnie). Wyróżnia się (na podstawie treści art. 288 Traktatu z Lizbony) pięć kategorii aktów prawnych: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, opinie i zalecenia[1].
Na wstępie należy zauważyć, że przed zmianami wprowadzonymi przez Traktat z Lizbony występowały znaczne różnice między źródłami prawa występującymi w prawie WE (dawnym I filarze), w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Spraw Bezpieczeństwa (dawny II filar) oraz Współpracy Policyjnej i Sądowej w sprawach karnych (dawny III filar).
Najbardziej rozwinięte były źródła prawa wspólnotowego. Natomiast Traktat z Lizbony wzorem swojego poprzednika, czyli Traktatu Konstytucyjnego, zmierza do uproszczenia systemu aktów prawa wtórnego, jednocześnie jednak nie zmienia ich nazw[2]. To uproszczenie polega przede wszystkim na zniesieniu odrębności, jakie funkcjonowały do tej pory w ramach Współpracy Policyjnej i Sądowej w sprawach karnych. Oznacza to, że w dotychczasowym I i III filarze będziemy mieli do czynienia z jednolitym zestawem aktów prawa wtórnego (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zlecenia i opinie). Natomiast akty prawne przyjmowane w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa będą nadal miały odrębny charakter, co wiąże się przede wszystkim ze specyfiką materii, jaką regulują[3].
Kolejną ważną zmianą wprowadzoną przez Traktat z Lizbony jest uporządkowanie aktów prawa wtórnego oraz ich podział na akty ustawodawcze (rozporządzenia, dyrektywy i decyzje przyjmowane są przez Parlament i Radę w ramach zwykłej oraz specjalnej procedury prawodawczej) oraz akty o charakterze nieustawodawczym, które obejmują dwie podgrupy: akty delegowane oraz akty wykonawcze. Te pierwsze mają być przyjmowane przez Komisję Europejską na podstawie upoważnienia udzielonego w akcie ustawodawczym; będą mieć zasięg ogólny i będą uzupełniać lub zmieniać niektóre, inne niż istotne, elementy aktu ustawodawczego (art. 290 TFUE)[4]. Natomiast akty wykonawcze wydawane są w ramach uprawnień wykonawczych przez Komisję Europejską (w pewnych przypadkach przez Radę), jeśli konieczne jest zapewnienie jednolitych warunków wykonywania prawnie wiążących aktów Unii (art. 291 TFUE)[5].
Problematyczne jest natomiast umiejscowienie umów międzynarodowych zawieranych przez Unię z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi. Niektórzy autorzy przyznają im status prawa pierwotnego, inni zaliczają je do prawa pochodnego. Wreszcie można spotkać pogląd, zgodnie z którym umowy międzynarodowe zajmują w hierarchii źródeł prawa miejsce pośrednie – między prawem pierwotnym a wtórnym. Za takim stanowiskiem przemawia okoliczność, że są one zawierane na podstawie traktatowego upoważnienia i muszą być z nim zgodne (istnieje specjalna procedura kontroli zgodności umowy z postanowieniami Traktatu). Z kolei akty prawa wtórnego nie mogą być sprzeczne z umowami. To skłaniałoby do uznania pośredniej rangi umów międzynarodowych. Zbliżony status uzyskują także umowy zawierane między poszczególnymi państwami członkowskimi, jak również decyzje i porozumienia, zawierane przez przedstawicieli rządów państw członkowskich, spotykających się w Radzie[6].
Już z podanych wyżej uwag wynika, że podział na prawo pierwotne i wtórne ma w prawie unijnym duże znaczenie, pozostają one bowiem w stosunku do nadrzędności i podporządkowania. Oznacza to, że w prawie unijnym obowiązuje zasada hierarchii źródeł. Nie jest ona jednak traktatowo uregulowana, ale o jej istnieniu dowiadujemy się z orzecznictwa ETS. Z zasady tej wynika, że akty prawa wtórnego muszą być zgodne z postanowieniami Traktatów i zasadami ogólnymi prawa unijnego. Ponadto, jak już wyżej wskazano, muszą być zgodne z umowami międzynarodowymi[7].
Jeśli natomiast chodzi o hierarchię w obrębie źródeł prawa pochodnego, to kwestia ta została uporządkowana w Traktacie z Lizbony. Jak już bowiem wskazano, wprowadza on podział na akty ustawodawcze oraz akty o charakterze nieustawodawczym (akty delegowane, wykonawcze, pozostałe akty prawne). Ten podział ma istotne znaczenie z punktu widzenia stosowania zasady pomocniczości (subsydiarności) oraz przejrzystości działania instytucji unijnych. Wskazuje też na hierarchię aktów prawa wtórnego, bowiem akty delegowane i wykonawcze muszą być zgodne z aktami ustawodawczymi. Należy przy tym zauważyć, że podstawowe akty prawne, a zatem rozporządzenia, dyrektywy oraz decyzje będą mogły występować zarówno jako akty ustawodawcze, jak i delegowane lub wykonawcze, w zależności od tego, w jakiej procedurze zostaną przyjęte[8]. Natomiast w ich nazwie będzie podawana informacja o tym, z jakiego rodzaju aktem mamy do czynienia (w nagłówku aktów ma być dodawany przymiotnik „delegowane/a” lub „wykonawcze/a”)[9].
Prawnik Zawiercie – Porady prawne Zawiercie – SALVOIURE – www.salvoiure.pl
[1] J. Maliszewska – Nienartowicz, System instytucjonalny…, op. cit., s. 268.
[2] Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy (Wspólnoty Europejskiej) (TKE, Konstytucja dla Europy) – umowa międzynarodowa podpisana przez państwa członkowskie Unii Europejskiej 29 października 2004 w Rzymie. W związku z brakiem ratyfikacji przez wszystkie strony umowa nie weszła w życie.
[3] J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej…, op. cit., s. 177.
[4] J. Barcz, Przewodnik po Traktacie…, op. cit., s. 77.
[5] J. Maliszewska – Nienartowicz, System instytucjonalny…, op. cit., s. 269 – 270.
[6] ibidem, s. 270.
[7] J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej…, op. cit., s. 178.
[8] J. Maliszewska – Nienartowicz, System instytucjonalny…, op. cit., s. 271.
[9] J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej…, op. cit., s. 179.
