Prawnik Zawiercie – Poręczenie wekslowe (aval)
Prawnik Zawiercie – Porady prawne Zawiercie – SALVOIURE – www.salvoiure.pl
Instytucję poręczenia wekslowego wprowadza przepis art. 31 ust. 1 Prawa wekslowego. Instytucja ta stanowi formę poręczenia będącego szczególnym zabezpieczeniem zapłaty weksla. Przepis art. 31 ust. 2 wskazuje osoby, które mogą udzielić poręczenia i wystąpić w charakterze poręczyciela wekslowego. Poręczenie wekslowe jest instytucją prawną specjalnego rodzaju, jej charakter, forma i skutki prawne są regulowane przez przepisy prawa wekslowego. Instytucja poręczenia wekslowego zbliżona jest z uwagi na podobieństwo celu do umowy poręczenia cywilnego, indosu, a także do instytucji gwarancji bankowej.[1]
Poręczenie wekslowe umacnia zobowiązanie wekslowe i stanowi dodatkowe zabezpieczenie dla każdoczesnego wierzyciela wekslowego, jeśli nie nastąpiła zapłata w terminie płatności weksla ze strony dłużnika. Skutki poręczenia za zapłatę weksla następują dopiero po dacie wymagalności weksla, w razie niezapłacenia w terminie.
Poręczenie może być udzielone zarówno na wekslu zupełnym, jak i na wekslu in blanco. Prawo wekslowe nie zawiera definicji avalu stwierdzając jedynie, że zapłatę weksla można zabezpieczyć poręczeniem wekslowym co do całości sumy wekslowej lub co do jej części. Poręczeniem wekslowym można więc zabezpieczyć wyłącznie zapłatę weksla. Poręczenie wekslowe nie może być udzielone za przyjęcie weksla przez trasata, czy też za wizowanie weksla przez wystawcę weksla własnego.[2]
Wyraz „aval” pochodzi od włoskiego wyrażenia „a valle”, co oznacza „u dołu”, ponieważ poręczyciel podpisywał się na wekslu zwykle w dolnym brzegu dokumentu. Stąd też poręczyciela wekslowego określa się również mianem awalisty, a osobę za którą udzielone zostało poręczenie wekslowe awalatem.[3]
Aval jest poręczeniem za dług wekslowy, które zostało udzielone za pomocą oświadczenia wekslowego i z którego wynika zobowiązanie wekslowe. Poręczenie wekslowe jest przyjęciem odpowiedzialności przez poręczającego wobec każdego prawnego posiadacza weksla za zobowiązanie wekslowe, którego skutki normuje wyczerpująco prawo wekslowe. Poręczenie polega na przyjęciu abstrakcyjnej odpowiedzialności wekslowej za dług osoby podpisanej na wekslu.[4]
Kwestia powstania zobowiązania poręczyciela wiąże się z zagadnieniami natury ogólnej. Do powstania zobowiązania poręczyciela nie wystarczy zamieszczenie przez poręczyciela podpisu na wekslu. Zobowiązanie poręczyciela nie powstanie tak długo, jak weksel znajduje się w rękach osoby, która go podpisała. Dopóki awalista posiada weksel, może swój podpis przekreślić lub zmienić jego treść. W związku z tym należy uznać, że do powstania zobowiązania poręczyciela konieczne jest wydanie dokumentu.[5]
Cechami charakterystycznymi poręczenia wekslowego są: akcesoryjność, abstrakcyjność, samodzielność, solidarność oraz bezwarunkowość i nieodwołalność.
Aval jest poręczeniem o podwójnej naturze. Z jednej strony aval jest zobowiązaniem akcesoryjnym o specyficznym charakterze związanym z formalizmem wekslowym, z drugiej strony jest zobowiązaniem samodzielnym, niezależnym od zobowiązania głównego, powstałym na podstawie podpisu na wekslu. Akcesoryjność poręczenia wekslowego osłabia samodzielność avalu. Akcesoryjny charakter avalu przejawia się w tym, że zobowiązanie awalisty uzależnione jest od istnienia zobowiązania poręczonego i że poręczyciel odpowiada w tych samych granicach i pod tymi samymi warunkami, pod którymi odpowiada poręczony.
Jeżeli poręczenie zostało udzielone za akceptanta. poręczyciel akceptanta odpowiada tak jak akceptant, a jeżeli za indosanta. to poręczyciel indosanta odpowiada tak jak indosant. Zobowiązanie poręczyciela wygasa z momentem ustania zobowiązania poręczonego. Zobowiązanie awalisty gaśnie przez umorzenie zobowiązania głównego, na skutek zapłaty, potrącenia, przedawnienia zobowiązania awalata, czy z jakichkolwiek innych przyczyn.[6]
Zależność zobowiązania awalisty od zobowiązania poręczonego ogranicza się tylko do istnienia formalnie ważnego podpisu dłużnika głównego, dlatego też awalista odpowiada, choćby podpis poręczonego był sfałszowany lub pochodził od osoby nie mającej zdolności wekslowej.
Poręczenie wekslowe jest zobowiązaniem abstrakcyjnym, niezależnym od umowy łączącej poręczyciela z osobą, za którą poręcza oraz od tego, czy umowa taka istnieje. Wadliwość stosunku podstawowego, kauzalnego nie ma wpływu na ważność zobowiązania poręczyciela. Poręczenie wekslowe jest niezależne od pozawekslowych stosunków łączących poręczyciela z poręczonym i jest oderwane od swej podstawy prawnej (causa), która nie jest wyrażona w wekslu. Poręczenie może być udzielone nawet, jeśli pomiędzy poręczycielem a wierzycielem nie zachodzi żaden stosunek prawny. Zobowiązanie poręczyciela wekslowego jest zobowiązaniem, które polega na przyjęciu abstrakcyjnej odpowiedzialności wekslowej za dług osoby podpisanej na wekslu. Abstrakcyjność zobowiązania poręczyciela ulega osłabieniu w stosunku między poręczycielem a remitentem.[7] Zobowiązanie wekslowe ma charakter abstrakcyjny i jest oderwane od swej podstawy prawnej, co przejawia się w szczególności w ograniczeniu zarzutów przysługujących dłużnikowi wekslowemu.
Poręczenie wekslowe jest zobowiązaniem samoistnym, niezależnym od zobowiązania głównego. Znajduje to potwierdzenie w przepisie art. 7, według którego zobowiązania osób podpisanych na wekslu są samodzielne. Zgodnie z art. 32 zd. 2 zobowiązanie poręczyciela jest ważne, chociażby zobowiązanie, za które poręczył, było nieważne z jakiejkolwiek przyczyny z wyjątkiem wady formalnej weksla lub podpisu, np. awalista poręczył za trasata, który nie przyjął weksla albo osoba nie mogąca pisać, za którą poręczył awalista, nie złożyła swego zobowiązania w formie określonej w art. 75.[8] W wypadku przyjęcia przez awalistę poręczenia za część sumy wekslowej, zapłata sumy poręczonej zwalnia go od dalszej odpowiedzialności mimo trwania nadal odpowiedzialności poręczonego co do pozostałej sumy wekslowej.
Awalista odpowiada ściśle według treści weksla w chwili umieszczenia na nim avalu, a każda późniejsza zmiana treści weksla nie może zmienić odpowiedzialności awalisty. Jakakolwiek czynność prawna dokonana po złożeniu przez niego podpisu nie może zwiększyć jego odpowiedzialności.[9]
Poręczenie wekslowe jest z ustawy zobowiązaniem solidarnym. Artykuł 47 stanowi, że odpowiedzialność dłużników wekslowych jest solidarna. Poręczyciel odpowiada za zapłatę weksla solidarnie z innymi dłużnikami wekslowymi oraz może po wykupieniu weksla dochodzić roszczenia zwrotnego w całości, ale jedynie od osób, które podpisały się na wekslu przed nim. Awalista, który wykupił weksel, może również żądać zapłaty od osoby, za którą poręczył.
Stosunek awalisty do awalata i do wierzyciela wekslowego podlega przepisom o solidarności dłużników według Kodeksu cywilnego o tyle tylko, że czyny i zaniechanie poręczonego nie mogą pogorszyć położenia prawnego awalisty, w szczególności zwłoka poręczonego, jak również uznanie długu przez poręczonego nie mają skutku względem awalisty. Przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia w stosunku do poręczonego nie ma skutku względem awalisty. Jednakże odnowienie dokonane między wierzycielem a poręczycielem zwalnia awalistę, natomiast zwłoka wierzyciela względem poręczonego ma skutek również względem awalisty. Awalista może bronić się zarzutami, które służą osobiście wobec wierzyciela oraz tymi, które ze względu na sposób powstawania lub treść zobowiązania są wspólne z poręczonym. Wyrok zapadły na korzyść poręczonego zwalnia awalistę, jeżeli uwzględnia zarzuty, które są im wspólne.[10]
Poręczenie wekslowe jest zobowiązaniem bezwarunkowym. Zaplata weksla przez poręczyciela nie może być uzależniona od żadnego warunku lub świadczenia wzajemnego. Warunek umieszczony w treści oświadczenia poręczyciela unieważnia poręczenie. Poręczenie wekslowe nie może być również ograniczone terminem jego trwania. Nieskuteczne jest poręczenie z zastrzeżeniem, że poręczyciel odpowiada do określonej daty. Zastrzeżenie, według którego poręczenie wekslowe jest ograniczone terminem końcowym jest bezskuteczne.[11]
W piśmiennictwie zgodnie utrzymuje się, że poręczenie wekslowe nie może być ograniczone do pewnego czasu (termin, daty) i pogląd ten, mimo iż zakaz ten nie został wyraźnie sformułowany w ustawie, jest trafny. Wynika on z wykładni a contrario art. 30 ust. 1 prawa wekslowego, który przewiduje jedynie możliwość ograniczenia poręczenia do części sumy wekslowej.[12]
Zobowiązanie poręczyciela wekslowego jest zobowiązaniem nieodwołalnym i nie może być odwołane przez awalistę nawet wówczas, gdy zostało udzielone na wekslu in blanco. Prawo wekslowe nie zawiera przepisu zezwalającego na odwołanie avalu. analogicznego jaki znajduje się w Kodeksie cywilnym zezwalającego na odwołanie poręczenia za dług przyszły, aż do momentu powstania tego zobowiązania.[13]
Przez udzielenie poręczenia wekslowego nawiązuje się stosunek wekslowy między poręczycielem a remitentem, poręczyciela natomiast z poręczanym łączy stosunek cywilnoprawny, w ramach którego dojść może do rozliczeń.[14]
Jak wspomniano, poręczyciel może ograniczyć swe poręczenie do części sumy wekslowej, ale musi być to zaznaczone w treści poręczenia. Jeżeli w samym poręczeniu nie ma ograniczenia do części sumy wekslowej, przyjmuje się, że poręczenia udzielono za całość długu osoby, za którą poręczono. Brak określenia na wekslu, do jakiej kwoty udzielone jest poręczenie, stwarza domniemanie, iż zabezpiecza ono całą sumę wekslową. Poręczyciel wekslowy ograniczając swe poręczenie do części sumy wekslowej ogranicza swą odpowiedzialność. W tym wypadku poręczyciel odpowiada tylko za przyjętą część sumy wekslowej. Jeżeli ten, kto poręczył tylko za część sumy wekslowej płaci ją, nie może żądać wydania weksla lecz może żądać jedynie od wierzyciela stwierdzenia częściowej zapłaty na wekslu i osobnego pokwitowania. Zwrotne poszukiwanie co do zapłaconej części sumy wekslowej poręczyciel może wykonać tylko wówczas, jeżeli uzyska posiadanie weksla albo jeżeli weksel znajdzie się w posiadaniu osoby, przeciw której poręczyciel wykonuje zwrotne poszukiwanie.[15]
Poręczycielem wekslowym (awalistą) może być wyłącznie osoba mająca zdolność do czynności prawnych. Poręczenia może udzielić osoba fizyczna mająca zdolność do czynności prawnych, osoba prawna oraz podmiot nie będący ani osobą fizyczną, ani osobą prawną, mający jednakże zdolność do czynności prawnych. Poręczenia może udzielić nie tylko osoba trzecia, nie biorąca udziału u stosunku wekslowym i nie podpisana na wekslu, lecz także osoba już na wekslu podpisana, tj. osoba będącą w jakikolwiek sposób w zobowiązaniu wekslowym ujawniona. Aval może być udzielony przez tego, kto na wekslu jest już podpisany pod warunkiem, że przez to zwiększa się zabezpieczenie posiadacza weksla. Zasadą jest, że jeżeli poręczenia udziela osoba już podpisana na wekslu, nie może ona udzielić poręczenia za osoby, wobec których sama odpowiada już wekslowo. Aval umieszczony przez taką osobę może tylko zwiększyć jej odpowiedzialność, np. poręczenie indosanta za akceptanta. Tak więc, poręczycielem wekslowym może być każdy, kto nie bierze udziału w stosunku wekslowym, a więc każdy nie podpisany na wekslu oraz każdy dłużnik wekslowy z wyjątkiem akceptanta i wystawcy weksla własnego. Zgodnie z art. 30 poręczycielem wekslowym może być zarówno osoba trzecia, jak i nawet osoba podpisana na wekslu. [16]
Indosant może być awalistą w stosunku do wszystkich swoich poprzedników, tj. poprzednich indosantów, wystawcy i akceptanta. gdyż aval jego tworzy nowe zobowiązanie. Zasadę tą stosować należy zarówno do indosanta z indosu pełnego, jak i do innych typów indosów. Przed udzieleniem poręczenia zarówno indosant z indosu zastawniczego, jak i zastępczego nie może być traktowany jak dłużnik wekslowy, gdyż zgodnie z ustaloną obecnie już przez orzecznictwo zasadą indos taki jest jedynie w swych skutkach prawnych pełnomocnictwem do zainkasowania i zaskarżenia. Awalistą może być również wystawca, ale tylko w stosunku do osoby akceptanta. gdyż tylko w stosunku do tej osoby poręczenie zwiększa zakres odpowiedzialności wystawcy w stosunku do wierzyciela. Wystawca weksla trasowanego może poręczyć za akceptanta, ponieważ przez to powstanie nowe zobowiązanie i tak. np. gdyby zobowiązanie jego jako wystawcy wygasło na skutek niedokonania protestu, pozostanie odpowiedzialność jego jako awalisty. Nie może natomiast wystawca udzielić avalu za osoby po nim następujące, bo czynność ta nie zwiększa jego zobowiązania w stosunku do wierzyciela. Awalista może poręczyć ponownie, ale tylko za osoby, których nie jest dłużnikiem z tytułu poprzednio udzielonego poręczenia.[17]
Poręczenia wekslowego nie mogą udzielić zarówno akceptant, jak i wystawca weksla własnego, ponieważ sami są głównymi dłużnikami wekslowymi. Akceptant nie może poręczyć ponieważ wobec każdego posiadacza weksla jest zobowiązany; aval dokonany przez niego nie rodziłby nowego zobowiązania. Akceptant jako główny dłużnik wekslowy jest odpowiedzialny wobec każdego posiadacza weksla i to w sposób najpełniejszy. Zobowiązanie jego wypływające z faktu przyjęcia pokrywa wszystkie inne zobowiązania wekslowe zarówno co do treści, jak i czasu, a przez udzielenie avalu akceptant nie zwiększałby zabezpieczenia na korzyść posiadacza. Poręczenie udzielone przez akceptanta uznać należy z punktu widzenia skutków prawnych za niebyłe.[18]
Poręczyciel może udzielić poręczenia wekslowego w każdym czasie. Poręczyciel może złożyć swój podpis przed złożeniem podpisu osoby, za którą poręcza. Warunkiem powstania zobowiązania poręczyciela jest to, aby podpis poręczonego znalazł się na wekslu. Możliwe jest także udzielenie poręczenia po terminie płatności.[19]
Raz jeszcze należy podkreślić, że poręczenie wekslowe jest całkowicie odrębną instytucją prawną od poręczenia cywilnego, do którego stosuje się wyłącznie przepisy prawa wekslowego. Do poręczenia wekslowego nie mają zastosowania przepisy Kodeksu cywilnego o poręczeniu (art. 876 i nast. KC) i to nawet w drodze analogii. Wspólnym elementem poręczenia wekslowego i poręczenia cywilnego jest jednakowy cel gospodarczy przejawiający się w funkcjonalności i akcesoryjności. Poza tym między poręczeniem wekslowym a poręczeniem cywilnym istnieje szereg różnic.
Jak wspomniano we wcześniejszych podrozdziałach, poręczenie według prawa cywilnego może istnieć tylko co do ważnego zobowiązania za spłatę, któremu udzielono poręczenia. Natomiast aval jest ważny, chociażby zobowiązanie wekslowe poręczonego było z jakiejkolwiek przyczyny nieważne, z wyjątkiem wady formalnej.
Awalista nie może zwolnić się od odpowiedzialności za zapłatę weksla nawet, jeżeli poręczył za osobę nie posiadającą zdolności wekslowej. Poręczyciel cywilny może odmówić spełnienia świadczenia, gdy poręczył za osobę nie posiadającą zdolności do czynności prawnych, a poręczyciel w chwili udzielenia poręczenia nie wiedział o tym i nie mógł się z łatwością dowiedzieć. Awalista jest zawsze odpowiedzialny jak dłużnik solidarny, a poręczyciel cywilny odpowiada jak współdłużnik solidarny jedynie w braku odmiennego zastrzeżenia.
Artykuł 31 prawa wekslowego reguluje kwestię formy i treści poręczenia wekslowego. Przepis art. 31 ust. 1 wskazuje, gdzie należy umieścić podpis awalisty, aby stanowił poręczenie wekslowe. Przepis art. 31 ust. 2 i 3 wskazuje formę i treść avalu oraz określa sposób składania podpisu w charakterze poręczyciela wekslowego. Przepis art. 31 ust. 4 nakazuje wskazanie awalata, tj. osoby za którą udzielono poręczenia, a w braku wskazania wprowadza domniemanie poręczenia za wystawcę.
Według A. Szpunara, przepis art. 31 zawiera cztery zasady, które muszą być rozpatrywane w powiązaniu z pozostałymi przepisami prawa wekslowego. Według pierwszej zasady (art. 31 zd. 1) poręczenie umieszcza się na wekslu albo na przedłużku. Druga zasada, którą wyraża art. 31 zd. 2, dotyczy treści i formy poręczenia. Wyrażona w art. 31 zd. 3 trzecia zasada przewiduje uproszczoną formę udzielenia poręczenia. Sam podpis na przedniej stronie weksla uważa się za udzielenie poręczenia, chyba że jest to podpis wystawcy lub trasata. Przepis art. 31 zd. 4 wyraża czwartą zasadę – poręczenie powinno wskazywać, za kogo je dano. W braku takiej wskazówki uważa się, że poręczenia udzielono za wystawcę.[20]
Prawnik Zawiercie – Porady prawne Zawiercie – SALVOIURE – www.salvoiure.pl
[1] Tamże, s. 189.
[2] A. Wdowczyk, Poręczenie wekslowe jako dodatkowe zabezpieczenie zobowiązań pieniężnych, Monitor Prawniczy, 3/2004, s. 56.
[3] Tamże, s. 57.
[4] I. Heropolitańska, Prawo wekslowe…, op. cit., s. 190.
[5] Tamże.
[6] Tamże, s. 191.
[7] J. Ciszewski, Polskie prawo handlowe, Warszawa 2009, s. 401.
[8] Tamże, s. 402.
[9] P. Machnikowski, Prawo wekslowe, Warszawa 2009, s. 81.
[10] I. Heropolitańska, Prawo wekslowe…, op. cit., s. 192.
[11] Tamże, s. 193.
[12] P. Machnikowski, Prawo wekslowe…, op. cit., s. 82.
[13] Tamże, s. 83.
[14] R. Mroczkowski, Weksel w praktyce. Od wystawienia do egzekucji., Warszawa 2008, s. 160.
[15] Tamże, s. 161.
[16] P. Machnikowski, Prawo wekslowe…, op. cit., s. 84.
[17] Tamże.
[18] Tamże.
[19] Tamże, s. 85.
[20] A. Szpunar, Poręczenie wekslowe, PiP 1992, Nr 6, s. 83.
