Prawnik Zawiercie: Mediacja w postępowaniu cywilnym

Prawnik Zawiercie – Mediacja w postępowaniu cywilnym

 Prawnik Zawiercie – Porady prawne Zawiercie – SALVOIURE – www.salvoiure.pl

Przepisy o mediacji w kodeksie postępowania cywilnego doty­czą sporów o charakterze prywatnoprawnym, czyli spraw cywilnych w rozumieniu art. 1 k.p.c. Zdaniem R. Morka kodeks postępowania cywilnego nie reguluje tego, w jaki sposób mediacja ma przebiegać, wprowadza jedynie pewne dyrektywy o charakterze ogólnym, takie jak: zasada dobrowolności, poufności mediacji i bezstronności osoby mediatora, co ma odpowiadać postulatowi, że regulacja postępowa­nia mediacyjnego powinna pozostać niesformalizowana i elastyczna.

Jak podnosi się w literaturze, konstrukcja mediacji oparta jest na katalogu zasad bądź też dyrektyw składających się na jej istotę, przy czym nie ma tu znaczenia przedmiot sporu i rodzaj stron biorących w nim udział, nie ma znaczenia również wybrana przez mediatora strategia i styl oddziaływania.

W doktrynie zaproponowano także zespół tzw. pięciu złotych zasad mediacji, do których zalicza się: dobrowolność, poufność, bez­stronność, neutralność i akceptowalność¹. Najbardziej szczegółową klasyfikację zasad postępowania mediacyjnego zaproponował A. Zien­kiewicz. Według założeń autora instytucja mediacji w polskiej pro­cedurze cywilnej uregulowana w przepisach art. 183¹—183¹⁵ k.p.c. opiera się na następujących zasadach:

1. Dobrowolności poddania się przez stronę postępowaniu media­cyjnemu (art. 183¹ § 1 k.p.c.), przy czym zgodnie z przepisem art. 183⁶ § 2 pkt 4 k.p.c. istnieje możliwość niewyrażenia zgody na mediację, w przypadku tzw. mediacji na wniosek strony. Zasada ta wyraża się w tym, że strony zgadzają się na prowadzenie mediacji oraz na osobę mediatora i zgoda ta musi utrzymywać się w czasie trwania postępowania mediacyjnego, aż do chwili zawarcia ugo­dy. Zgadzam się z A. Zienkiewiczem, który przy okazji omawiania zasady dobrowolności porusza zagadnienie tzw. mediacji ze skiero­wania sądowego, czyli mediacji prowadzonej na podstawie posta­nowienia sądu kierującego strony do mediacji zgodnie z art. 183¹ § 2 zdanie pierwsze k.p.c. Sąd, wykorzystując swoje uprawnienia i wydając stosowne postanowienie, przejmuje poniekąd inicjatywę stron w zakresie dobrowolności mediacji, ale nie unicestwia tej zasady, albowiem strony nie mają obowiązku zawarcia ugody w kon­kretnej sprawie, mogą przecież na każdym etapie zrezygnować lub odstąpić od mediacji i jest to tzw. opcja opt out. Zarówno odmowa zgody na mediację, jak i wycofanie takiej zgody nie wymagają uza­sadnienia i nie powodują żadnych negatywnych konsekwencji procesowych dla stron, np. w postaci obciążenia kosztami procesu, oprócz rozwiązania przewidzianego w art. 103 § 2 k.p.c. Regu­lacji przewidzianej w przepisie art. 183¹ § 2 zdanie pierwsze k.p.c. w zakresie możliwości skierowania stron do mediacji przez sąd nie należy moim zdaniem traktować jako odstępstwa od zasady do­browolności
2. Poufności postępowania mediacyjnego, wyrażonej w przepisie art. 183⁴ k.p.c., nazywanej również zasadą niejawności. Ma ona na celu zapewnienie odpowiednich warunków do prowadzenia przez strony otwartej rozmowy bez obaw przed niepożądanym wykorzystaniem propozycji ugodowych czy propozycji wzajem­nych ustępstw.  Paragraf 2 art. 183⁴ k.p.c. stanowi, że mediator jest obowiązany zachować w tajemnicy fakty, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, chyba że strony zwolnią go z tego obo­wiązku. Ustawodawca milczy, w jakiej formie to zwolnienie może nastąpić – moim zdaniem zwolnienie to powinno nastąpić na piś­mie.  W mojej ocenie takie ukształtowanie zasa­dy poufności może mieć wpływ na zwiększenie atrakcyjności mediacji i wzbudzenie zaufania stron do osoby mediatora, a także bu­dowanie przekonania, że mediator jest partnerem stron, a nie tylko podmiotem rozwiązującym spór. Dopełnieniem zasady poufności jest ponadto art. 259¹ k.p.c., zgodnie z którym mediator nie może być świadkiem co do faktów, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, chyba że strony zwolnią go z obowiąz­ku zachowania tajemnicy mediacji.
3. Bezstronności mediatora przy prowadzeniu mediacji, która wyrażona jest wprost w art. 183³ k.p.c. Dotyczy ona osoby me­diatora i zakłada, że mediator nie może opowiadać się po żad­nej ze stron konfliktu, przyjmując neutralny punkt widzenia. Zgadzam się ze stanowiskiem R. Morka, który twierdzi, że ujęcie kodeksowych wymagań pod adresem mediatorów jest liberalne, przez co zapewnienie ich bezstronności i innych gwarancji nale­żytego prowadzenia postępowania mediacyjnego zdaje się być pod wieloma względami trudniejsze, niż ma to miejsce w przypadku sędziów czy arbitrów. Z tych względów na Komisję Europejską i na państwa członkowskie UE nałożono obowiązek prowadze­nia działań na rzecz tworzenia i przestrzegania przez mediatorów i ośrodki mediacyjne standardów prawidłowego postępowania w zakresie mediacji. Jednym z przejawów bezstronności przy prowadzeniu mediacji jest brak możliwości wyrażania stanowi­ska przez mediatora co do sytuacji faktycznej i prawnej strony. Kontrowersyjny jest problem, czy mediator może pomagać słabszej stronie lub uczestnikowi postępowania w toku postępowania mediacyjnego. Udzielenie odpowiedzi na tak postawione pytanie zależy od tego, na czym ta pomoc miałaby polegać. Wydaje mi się, że akceptowalna z punktu widzenia zasady bezstronności była­by pomoc stronom w dążeniu do zawarcia ugody, czyli podjęcie działań zmierzających do wyrównania szans stron. W razie gdyby strona powzięła wątpliwości co do bezstronności mediatora, ma jedynie możliwość odstąpienia od postępowania mediacyjnego, w ustawie nie uregulowano bowiem instytucji wyłączenia mediatora.

Poza omówionymi powyżej zasadami A. Zienkiewicz wymienia następujące założenia mediacji, których wprost nie nazywa zasadami:

• fakultatywnego inicjowania mediacji przez sąd albo stronę (art. 183⁸ § 1 k.p.c., art. 183⁶ § 1 k.p.c.);
• prowadzenia mediacji na podstawie: umowy o mediację (mediacja kontraktowa sensu stricto), wniosku strony, postanowienia sądu (art. 183¹ § 2 k.p.c.);
• prowadzenia mediacji przed wszczęciem postępowania (art. 183¹ § 4 k.p.c.);
• odmiennego ukształtowania kompetencji stron w przedmiocie
• proponowania i wyboru osoby mediatora w zależności od rodzaju mediacji;
• możliwości upoważnienia mediatora przez sąd do zapoznania się z aktami sprawy na zgodny wniosek stron (art. 183⁹ zdanie dru­gie k.p.c.);
• rygoru czasowego trwania postępowania mediacyjnego (art. 183¹⁰ § 1 k.p.c.);
• prowadzenia mediacji w ramach posiedzenia mediacyjnego lub bez posiedzenia mediacyjnego, jeśli strony wyrażą na to zgodę (art. 183¹¹ k.p.c.);
• doprowadzenia przez mediatora do zawarcia przez strony ugody pozasądowej (art. 183¹² § 2 k.p.c.);
• sporządzenia protokołu z przebiegu mediacji (art. 183¹² § 1 k.p.c.);
• możliwości zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem przez sąd (art. 183¹⁴ § 1 w zw. z art. 183¹³ § 1 i 2 k.p.c.);
• odmowy zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem, jeśli jest ona sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa, a także gdy jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności (art. 183¹⁴ § 3 k.p.c.);
• przyznania mocy prawnej ugodzie zawartej przed mediatorem po jej zatwierdzeniu przez sąd (art. 183¹⁵ § 1 k.p.c.);
• kontynuowania postępowania sądowego w razie nie zawarcia przez strony ugody w postępowaniu mediacyjnym w określonym terminie (art. 183¹⁰ § 2 k.p.c.);
• szczegółowego określania reguł postępowania mediacyjnego i jego przebiegu przez strony lub mediatora;
• odpłatności postępowania mediacyjnego (art. 183⁵ k.p.c.);
• uwzględnienia przez sąd nieusprawiedliwionej odmowy poddania się mediacji, na którą strona uprzednio wyraziła zgodę, przy orzekaniu o kosztach postępowania na podstawie przepisu art. 103 § 2 k.p.c.;
• przerwania biegu przedawnienia na skutek wszczęcia mediacji (art. 123 § 1 pkt 3 k.c.).

 Prawnik Zawiercie – Porady prawne Zawiercie – SALVOIURE – www.salvoiure.pl